Het is gebruikelijk dat overeenkomsten die gesloten worden, moeten worden nagekomen. Als dat niet gebeurt, is het mogelijk dat men op grond van wanprestatie optreedt tegen die betreffende inbreuk. Echter, dit zorgt niet in elk geval voor gerechtigheid. Het komt namelijk in sommige gevallen voor dat de partij die de overeenkomst niet nakomt, daar absoluut niets aan kan doen. Als zo’n situatie zich voordoet, is het mogelijk dat er sprake is van overmacht.
In dit artikel wordt de overmacht besproken, over in welk geval er sprake van is, op welke wijze het ingeroepen wordt en benut en welke gevolgen er van overmacht kunnen zijn.
Overmacht: betekenis
Er dient eerst sprake te zijn van een zogenoemde tekortkoming in de nakoming; dan pas kan er sprake zijn van wanprestatie. Deze tekortkoming in de nakoming dient toegerekend te kunnen worden aan de schuldenaar. Als er wel sprake is van een tekortkoming, maar die niet aan de schuldenaar toegerekend kan worden, spreekt men van overmacht.
Voor overmacht geldt dus dat de tekortkoming de schuldenaar niet toegerekend mag worden. Dit betekent dat de tekortkoming niet te wijten is aan de schuld die de schuldenaar heeft en bovendien komt het volgens de wet, algemene opvattingen of een rechtshandeling ook niet voor de rekening van de schuldenaar. Hierna worden deze uitsluitingen verder genoemd. Natuurlijk zal in bijna alle gevallen een beroep op overmacht niet slagen, indien het nog mogelijk is om een overeenkomst na te komen. Men dient naar de omstandigheden van een geval te kijken om te kunnen vaststellen of er sprake is van een overmacht in een specifieke situatie.
Geen overmacht door risico of schuld
Hiervoor is al benoemd dat een beroep op overmacht niet slaagt als de tekortkoming de schuld is van de schuldenaar. Dat dient in zo’n geval aan de schuldenaar verweten te worden.
Ook als er risicoaansprakelijkheid is, is het mogelijk dat overmacht niet slaagt. Dat is bijvoorbeeld in de situatie als er hulppersonen of goederen gebruikt worden die de schade hebben veroorzaakt. In die situatie is de tekortkoming te wijten aan de persoon die de overeenkomst is aangegaan en dan is er geen overmacht. Deze betreffende personen zijn dan immers door hemzelf ingezet.
Door verkeersopvattingen geen overmacht
De definitie van verkeersopvattingen is ‘opvattingen die gangbaar zijn in algemene zin’. Zulke opvattingen maken het mogelijk dat een beroep op overmacht niet zal slagen; ook als er niets in de weg staat om het beroep op overmacht wél te doen slagen.
Hierbij kan men denken aan gevallen waarin de schuldenaar van tevoren al complicaties kon voorzien of zelfs al voorzien had, maar de schuldenaar er toch voor koos om de overeenkomst aan te gaan. Ook stakingen, financiële complicaties en een verhoogde gevoeligheid voor ziektes zorgen in principe ervoor dat dat de schuld is van de schuldenaar en een beroep op overmacht dus niet mogelijk is.
Door bepalingen in de overeenkomst: geen sprake van overmacht
Wat in de overeenkomst is opgenomen of afgesproken tussen de partijen, kan beïnvloeden of er sprake is van overmacht. Hierbij kan men denken aan het geval waarin in de overeenkomst vaststaat dat er geleverd zal worden. Als er dan niet geleverd wordt, is het ook niet mogelijk om een beroep op overmacht te laten slagen.
Geen overmacht, maar ook niet schadevergoeding door overeenkomst
Het komt soms voor dat het voor de schuldenaar niet mogelijk is om zich op overmacht te beroepen. In dat geval dient hij in principe schadevergoeding te betalen. Echter kan het zo zijn dat hij door schuld is uitgesloten via een zogenaamd exoneratiebeding (ook wel: vrijtekeningsbeding genoemd). Door dit exoneratiebeding wordt een toerekenbare tekortkoming dus beperkt of uitgesloten.
Ongeldige exoneratiebedingen
De hierboven genoemde exoneratiebedingen kunnen als geldig beschouwd worden. Echter zijn er ook gevallen waarin dat niet het geval is:
- Misbruik van de omstandigheden;
- Een beding die tegen de redelijkheid en billijkheid is;
- Een beding dat genoemd wordt op de grijze lijst van de algemene voorwaarden;
- Nietigheid door strijd met de wet, goede zeden of openbare orde (denk aan het vrijtekenen van grove schuld of opzet).
Een zogenoemd exoneratiebeding is vanuit juridisch oogpunt vrij hectisch. Daarom is het alleen aan te raden om conclusies te halen uit een specifiek geval van overmacht. In dat geval is het aan te raden medewerking van een jurist in te schakelen.
Conclusie
Men kan in beginsel zeggen dat overmacht het mogelijk maakt dat men niet schadevergoeding dient te betalen ingeval van wanprestatie. Echter komt het niet vaak voor dat een beroep op overmacht slaagt. Zoals hierboven besproken, zijn er vele gevallen te bedenken die fataal zijn voor een beroep op overmacht. Of er sprake is van overmacht, hangt dus af van de omstandigheden. Een jurist kan je hier eventueel bij helpen in een specifiek geval waarin je zelf geen raad weet.
